Zakonska regulativa

Srbija je 2020. godine usvojila novu zakonodavnu Medijsku strategiju (Strategija za unapređenje sistema javnog informisanja u Republici Srbiji 2020-2025), sa željom da pokrene novi talas reformi u medijskom sektoru. Međutim, dosadašnja implementacija ovih mera je bila spora i nedosledna.

U izveštaju EK o Srbiji iz 2022. godine navodi se da je „sprovođenje medijske strategije naišlo na sve veća kašnjenja, što je uticalo čak i na implementaciju najvažnijih mera kao što su izmene Zakona o javnom informisanju u medijima i Zakona o elektronskim medijima“.

Postojeće medijsko zakonodavstvo inicijalno je uvedeno 2014. i 2015. godine, a najskorije izmene desile su se u oktobru 2023. Ovaj set medijske politike čine tri glavna zakona – Zakon o javnom informisanju i medijima, Zakon o elektronskim medijima i Zakon o javnim emiterima.

Poslednja dva, Lex Specialis, bave se specifičnim segmentima medijskog sektora (elektronski mediji i javni emiteri), dok je Zakon o javnom informisanju sveobuhvatan, postavljajući osnovne principe medijskog sistema. To uključuje definicije javnog interesa u infiormisanju, uređivačku nezavisnost i sprečavanje cenzure, specifična prava i obaveze novinara kao što su pretpostavka nevinosti, zabrana diskriminacije, klevete, zaštita maloletnika, izveštavanje o sudskim slučajevima itd.

Isti zakon nalaže i zaštitu medijskog pluralizma i zabranu monopola ili nedozvoljene koncentracije. Članovi 53-55, isto kao u prethodnom zakonu, propisuju pragove koncentracije, postavljajući visoku granicu – horizontalna koncentracija ograničava upravljačka i vlasnička prava za listove sa informativnim sadržajem koji prelaze granicu od 50% godišnjeg tiraža, dok za elektronske medije vlasništvo i upravljačka integracija ne sme da dostigne više od 35% publike. Zakon takođe suzbija vertikalnu koncentraciju duž proizvodnog i distributivnog lanca, zabranjujući istom pravnom licu da se bavi i izdavanjem i distribucijom medija, dok obavezuje da se druga delatnost obavlja preko povezanog pravnog lica.

Isti zakon, međutim, državni Telekom Srbija može osnivati medije i to na osnovu člana 39. Zakona o javnom informisanju i medijima, po kome izdavač medija može biti i društvo kapitala koje obavlja delatnost elektronskih komunikacija, u skladu sa zakonom kojim se regulišu elektronski mediji.

Ovakva odluka je, kako navode iz Koalicije za slobodu medija, u direktnoj suprotnosti sa Medijskom strategijom koju je Vlada Srbije usvojila početkom 2020. godine.

Aktuelne medijske zakone uvela je Vlada koju predvodi Srpska napredna stranka. Nakon opštih izbora 2022. godine, formirano je novo ministarstvo, Ministarstvo informisanja i telekomunikacija, koje će upravljati medijskom politikom, efektivno preuzimajući medijski portfolio koji je ranije vodilo Ministarstvo kulture i informisanja.

Ovo novo ministarstvo trebalo bi, između ostalih nadležnosti, da prati nivoe koncentracije u štampanoj štampi, dok je nezavisno regulatorno telo (Regulatorno telo za elektronske medije - REM) zaduženo za merenje nivoa koncentracije u elektronskim medijima (odnosno radiju i televiziji).

REM je u julu 2022. dodelio dozvole za emitovanje za četiri nacionalne, komercijalne TV stanice, na period od osam godina, istim televizijskim kanalima koji su imali ta prava u prethodnom periodu. Ovo je bila jedna od najkontroverznijih odluka ovog organa u prošloj godini, jer su u prethodnom periodu sva četiri kanala dobila opomene REM-a zbog kršenja zakonskih obaveza. Poziv za petu licencu objavljen je u avgustu 2022. godine, ali odluka se još čeka.

Povećana transparentnost vlasničkih struktura i njihovih povezanih ekonomskih interesa doprinosi sprečavanju koncentracije. U tu svrhu, Zakonom o javnom informisanju i medijima propisano je osnivanje Registra medija, koji vodi Agencija za privredne registre. Iako je prvobitno predviđen kao pozitivan mehanizam transparentnosti, Registar samo delimično ispunjava svoju ulogu jer su informacije često oskudne i zastarele. Trenutno je u Registru medija registrovano više od 2.600 medija, što svedoči o prezasićenom medijskom tržištu.